Stoma Bakımı ve Stomalı Bireyin Günlük Yaşamı Nasıl Olmalı?

Stoma bakımı ve stomalı bireyin günlük yaşamı çok fazla merak edilen ve bilgi kirliliğinin olduğu için bu yazı kaleme alınmıştır.

Stoma Nedir?

Stoma, bağırsağın karın duvarına ağızlaştırıldığı yapay bir açıklıktır.

Kanser, travma, inflamatuar bağırsak hastalığı ve tıkanıklıklar gibi nedenlerle açılabilmektedir. Eğer kalın bağırsak ağızlaştırıldı ise kolostomi, ince bağırsak ağızlaştırıldı ise ileostomi adını alır.

Kolostomi çıkan kolonda bulunuyorsa karın sağ tarafına ağızlaştırılmıştır. Dışkı stoma çevresindeki deriye zarar verebilen sıvı ve yarı sıvı haldedir.

Eğer yatay kolon ağızlaştırıldı ise sıvı ve yarı katı haldedir yatay kolonun soluna doğru yaklaştıkça kıvamı giderek koyulaşır.

Eğer inen kolon ağızlaştırıldı ise dışkı katı ve yarı katı haldedir eğer sigmoid kolon ağızlaştırıldı ise karnın sol alt kısmına doğru açılır ve dışkı normal yapı ve içerikte olacaktır

İleostomi ise ince bağırsağın son bölümünün ameliyatla karın duvarına ağızlaştırılması işlemidir ve içerik tamamen sıvı haldedir

Stoma parlak kırmızı renkte ve ağzımızın iç kısmına benzer niteliktedir ameliyattan sonra erken dönemde ödemlidir. Birkaç ay sonra ödem kaybolur ve stoma küçülür.

Stomaların bazıları geçici olarak açılırken bazıları kalıcı olarak açılmaktadır. Bu hastalara stoma bakımı, torba değişimi vb hastaların yaşayabileceği fizyolojik ve psikolojik bütün sorunlar hasta ailesi, sosyal yaşamı ve çevresi bütün olarak ele alınmalı ve sorunların giderilip giderilmediğine yönelik değerlendirilme yapılmalıdır.

İyi ve kaliteli bir bakımının ardından hastaların taburculuk sonrası stomaya adaptasyonlarının çok daha iyi olacağı düşünülmektedir.

Stomalı Bireylerin Yaşadığı Sorunlar Ve Stoma Hakkındaki Düşünceleri:

• Kabullenememe
• Kendini bedenen ve ruhen eksik hissetme
• Adaptasyon sorunları
• Stoma bakımını kendilerinin yapamama korkusundan dolayı bağımlı hissetme
• Beslenme, koku gaz çıkarma, banyo yapma, sportif faaliyetler ve cinsellikle ilgili bilgi eksikliği, çevresel, fizyolojik ve psikolojik etkenlerden dolayı anksiyete endişe ve korku yaşamaları
• Torba patlar dışkı sızar korkusu ile uyku problemleri yaşama
• Yorgunluk
• İştahsızlık
• Hazımsızlık
• İshal
• Kabızlık
• Ağrı vb sorunlarla karşı karşıya kalabilmektedirler

Stoma Bakımı Nasıl Olmalıdır?

Öncelikle el hijyenimizi sağlamalı torba değişimi için olan bütün malzemelerimiz ve çöp kovamızı yanımıza almalıyız.

Stomanın çevresinde yuvarlak biçimde adaptör adını verdiğimiz deriye yapışan stoma torbasını sabitlediğimiz yapıyı yukarıdan aşağı doğru çekip deriden ayırmalıyız.

Stoma normalde parlak pembe kırmızı renkte ve nemli olmalıdır. Koyu veya siyah renkte ise kan akımının engellendiği soluk renkte ise bireyin anemik (kansız) olduğu anlamına gelir. Bu belirtiler yönünden stoma incelenmelidir. Stomaların çoğu yuvarlak ve deriden 1.5-2,5 cm yüksektedir, adaptör seçerken yumuşak cilt için sert adaptör, sert cilt için yumuşak adaptör seçilmelidir.

Adaptörü stomadan ayırdıktan sonra stoma çevresi ılık su ile ıslatılan gazlı bezle silinmeli, stoma çapının kaç mm olduğu stoma cetveli ile ölçülmeli (uygun ölçü torbanın kenarı ile stoma arasında 2 mm boşluk olmalıdır) stoma ölçümünde çıkan sonuca göre adaptör kesilmeli ve temiz cilde adaptör tekrar yapıştırılmalıdır.

Dışkının cilde sızmasını önlemek amacıyla adaptöre pasta sürülür ve hem adaptörün daha sağlam yapışmasını hem de adaptörün altından dışkının sızmasına engel olunur. Ortadaki delik stomayı içine alacak şekilde adaptör güzelce sabitlendikten sonra adaptöre uygun olan stoma torbası bir noktadan başlanarak dairesel hareketlerle adaptöre sabitlenir. Torba yerleştirildikten sonra klembi takılır. El ile 30 saniye kadar adaptöre bastırılır ve el ısısı ile daha sağlam yapıştığından emin olunur.

Adaptörün stoma çapından daha büyük olması bağırsak içeriğinin cilde sızmasına ve cildin tahrişine sebep olabilirken küçük seçilmesi de stomanın kanlanmasına engel olabilir. Özellikle yaşlı hastalar ve doğru adaptör seçiminde zorlanan hastalar stomalarına uygun çapta hazır kesilmiş adaptörleri tercih edebilir ya da bakım vereninden yardım alabilirler

Stomalı Birey; Koku, Gaz Çıkarma Ve Uyku Problemleri İle Nasıl Baş Edebilir?

Stomalı bireyler istemsiz gaz çıkarma, koku hissetme yüzünden kendilerini toplumdan izole etmeye çalışabilirler. Öncelikle unutmamalıdırlar ki, birbirlerini seven insanlar birbirlerini her haliyle kabul ederler. Bu bireyler bu bilinçle onları gerçekten seven insanlarla bunları düşünmeden hayatın tadını çıkarmalıdırlar.

Zaten genelde koku, kullanılan torba iyi yerleştirildi ise dışarıya çıkmaz ancak torba değişim zamanlarında hissedilebilir. Bireyler kokudan fazlasıyla rahatsız iseler filtreli torba kullanımı da önerilebilir. Filtrelerin önerilen sürede (genellikle 12 saatte 1) değiştirilmesi de koku çıkışını engellemektedir.

Ayrıca gaz çıkışını azaltmak için gaz yapan yiyeceklerden ve koku oluşumuna sebep olabilecek yiyeceklerden uzak durulabilir. Kokuyu baskılayan yiyeceklerin tüketilmesi tercih edilebilir.

Koku oluşumuna neden olan yiyecekler;

• balık,
• yumurta,
• soğan,
• sarımsak,
• yeşil sebzeler,
• salatalık,
• peynir,
• lahana,
• karnabahar,
• kuru baklagiller.

Kokuyu baskılayabilecek bazı yiyecekler;

• yoğurt,
• yayık ayranı ve
• nane şekeridir.

Stomalı Bireylerde Uyku Problemleri

Uyku problemleri ise hastalar yatarken torbalarının üzerine çıkıp patlatmaktan ve dışkının sızıp yatılan yeri kirletmesinden tedirgin oldukları için ortaya çıkar. Eğer torbayı sağlam yerleştirdiler ise sızmayacağından ve patlamayacağından emin olmalıdırlar ayrıca torbayı sabitleyen kemerlerde kullanabilirler.

Stomalı Bireylerde Beslenme

Stomalı bireyler cerrahi işlem sonrası yorgunluk,ağrı,halsizlik vb şikayetler nedeniyle iştahsızlık yaşayabilirler.

İshal ve kabız olmaktan korktukları fazla dışkı çıkaracakları düşüncesi ve yoğun gaz çıkarma şikayetleri yüzünden beslenmek istemeyebilirler. Ancak hastalara beslenmenin önemi vurgulanmalı, sağlıklı ve dengeli beslenmeleri, düzenli kilo takibi yapmaları gerekmektedir. Hastaların bu süreçte fazla kilo değişimlerinin olması istenmez çünkü kilo alıp verme stoma çapının değişmesine, stomanın içeriye doğru kaçmasına, stoma çevresinde fıtıklaşma gibi komplikasyonlara neden olabilir.

Kabız olmamak için lifli ve posalı gıdalar tüketebilirler.

Yorgunluk ve iştahsızlık problemi yaşayan hastalar için bakım verenleri tarafında düzenli kademeli fiziksel aktivite planlanarak aktivite tolerasyonları artırılabilir.

Sevdiği yiyecekleri yemeleri konusunda destek verilebilir.

Özellikle ileostomisi olan bireyler fazla su ve tuz kaybedecekleri için günde en az 2 litre su tüketimine özen göstermelidirler.

Ayrıca istemsiz gaz çıkışı ve kokudan rahatsız olacak hastalarda gaz ve kokuya sebep olabilecek yiyeceklerden az tüketerek ya da uzak durarak sağlıklı ve dengeli beslenmelerine dikkat etmelidirler.

Stomalı Bireylerde Cinsel Yaşam

Temel insan gereksinimlerinden birisi olan cinsellik, stoma ameliyatı sonrasında da devam etmesi gereken önemli bir yaşam aktivitesidir. Yapılan çalışmalara göre bağırsak stoması olan bireyler cinsel çekiciliklerinin kaybolduğunu düşünmekte, stoma torbasının partneri tarafından görülmesi endişesini yaşamakta ve cinsel ilişki sırasında yoğun gaz çıkışı ve koku problemlerinin ortaya çıkmasından endişe etmektedir.

Bu nedenlerden dolayı hastaların yarısının cinsel yaşamına son verdiği görülmektedir. Ancak bu durumda karşı tarafında anlayışlı olması, eşine destek vermesi gerekir. Her iki tarafta bu şekilde de cinsel bir hayatları olabileceğini bilmeli, bu durumu kabullenmeli ve çözüm yolları arayabilmelidir.

Stomalı birey cinsel ilişki öncesinde;

• stoma torbasını boşaltmalı,
• isterse stomayı kemerle desteklemeli ve üstünü kapatabilir,
• gaz kokusunu önlemek için gaz yapan yiyeceklerden uzak durabilir
• ya da filtreli stoma torbası kulanabilirler ve
• en iyi çözüm yollarını kendi deneyimlerinden yola çıkarak oluşturabileceklerini unutmamalıdırlar.

Stomalı Bireylerde Banyo Yapma Ve Sportif Faaliyetler

Stoma torbası takılı iken ya da çıkarılmış bir şekilde banyo yapılabilir. Ancak banyo ve sauna gibi yerlerde stoma yapışkanı gevşeyebilir hastaların yanında yedek torba taşıması daha sağlıklı olacaktır.

Hastalar birkaç hafta içerisinde hastalanmadan önce yapabildikleri bütün sportif faaliyetleri yapabilirler. Ancak boks, güreş, ağırlık kaldırma gibi sert spor aktivitelerini yapmaları uygun değildir. Spora başlamadan ve yüzmeden önce torbalarını boşaltmaları daha doğru olacaktır.