Salgın Hastalıklardaki R0 Değeri Nedir Ve COVID’in R0 Güncel Değeri Nedir?

R0 değeri; epidemiyolojide, bir enfeksiyonun temel üreme sayısı veya temel üreme sayısı, tüm bireylerin enfeksiyona yatkın olduğu bir popülasyonda doğrudan bir vaka tarafından üretilen beklenen vaka sayısı olarak düşünülebilir.

Başka bir tanımla hiç kimsenin enfekte olmadığı veya aşılanmadığı durumunu açıklar. Eğer toplumda belli bir oranda bağışık bir birey bulunuyorsa r0 degeri daha komplike olarak  hesaplanır.

R0 sayısı; bir enfeksiyon hastalığı için, tamamı ile duyarlı bir toplumda, bir hastadan sonra gelişen (bu hastadan bulaşan) sekonder (ikincil) olguların ortalama sayısını göstermektedir.

Özellikle daha önce enfeksiyonun olmadığı (duyarlı) veya aşılanmamış bir toplum için geçerlidir. R0 sayısı bir sayı (2) veya sayısal aralık (1.5-6.2) olarak belirtilmektedir.

Örneğin, bir hastalığın R0’ı 2 ise, hastalığı olan bir kişi enfeksiyonu ortalama 2 kişiye bulaştıracaktır. Bu bulaşma, hastalığa karşı aşılama yoksa veya toplum bağışık değilse devam edecektir.

Bir hastalığın R0 değeri yalnızca bir popülasyondaki herkes hastalığa karşı tamamen savunmasız olduğunda geçerlidir. Bu da; hiç kimsenin aşılanmamış olması, daha önce hiç kimsenin hastalığa yakalanmamış olması ve hastalığın yayılmasını kontrol etmenin zor olması anlamına gelmektedir. Bütün koşulların bir araya gelmesi günümüzde tıptaki gelişmeler sayesinde nadirdir. Virüs bulaştırma katsayısı ya da kısa adıyla “R0” (R-naught) en basit haliyle bir kişinin virüsü bulaştıracağı kişi sayısını gösteriyor. R0 değeri hesaplanırken vaka sayısı ve can kaybı oranının yanı sıra kuluçka ve bulaşıcılık süresi, bulaşma yolu ve yöntemi gibi etkenler de hesaplamalara dahil ediliyor. Buradan hareketle de bulaşma hızına dayanarak salgının ne ölçüde ve ne kadar büyüklükte bir risk yaratacağı tahmin edilmeye çalışılıyor.

Bir hastalığın R0 ’ını hesaplamak için aşağıdaki faktörler dikkate alınır.

1. Enfeksiyöz periyod (Bulaştırıcı olunan dönem)

Bazı hastalıklar diğerlerine göre daha uzun süre bulaşıcı olabilir. Örneğin grip olan yetişkinler 5-7 güne kadar bulaştırıcıdır. Çocuklar ve immün sitemi zayıf kişiler ise 7 günden daha uzun süre bulaştırıcı olabilir. Bir hastalığın bulaş dönemi ne kadar uzun olursa, hastalığa sahip bir kişinin hastalığı diğer insanlara bulaştırma olasılığı o kadar yüksektir. Uzun bir bulaştırıcılık süresi daha yüksek bir R0 değerine neden olacaktır.

2. Temas oranı

Bulaşıcı hastalığı olan bir kişi enfekte olmayan veya aşılanmamış birçok kişiyle temas ederse hastalık daha hızlı bulaşır. Eğer bu kişi bulaştırıcı iken evde, hastanede kalırsa ya da bulaştırıcı iken karantinaya alınmışsa hastalık daha yavaş bulaşacaktır. Yüksek temas oranı, daha yüksek bir R0 değerine neden olacaktır.

3. Yayılım şekli ve temas yoğunluğu, temas süresi

En hızlı ve en kolay bulaşan hastalıklar, COVID-19 gibi hava yolu (damlacık yolu) ile bulaşan hastalıklardır. Böyle bir hastalığı olan bir kişiden bulaşın olması için fiziksel temasın olmasına gerek yoktur. Buna karşılık, Ebola veya HIV gibi vücut sıvıları yoluyla bulaşan hastalıkların bulaşması veya iletilmesi daha zordur. Bunun nedeni, enfekte olmuş kan, tükürük veya diğer vücut sıvılarıyla temasa geçmeniz gerektiğidir. Havadan yayılan hastalıklar, doğrudan temas yoluyla yayılanlardan daha yüksek bir R0 değerine sahiptir. Temas süresinin uzaması veya sık temasta havadan bulaşan hastalıkların bulaşmasını kolaylaştırmaktadır

Nottingham Üniversitesi’nden moleküler viroloji bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Jonathan Ball, Telegraph gazetesinin yaptığı değerlendirmede, “Bu sayı, virüsün kaç kişiye bulaşabileceği konusunda bir fikir vermesinin yanı sıra salgın sırasında alınan önlemlerin ne kadar etkili olduğunu da ortaya koyuyor” dedi.

Peki Covid 19 un R0 değeri kaç

DSÖ’nün yaptığı ilk hesaplamalara göre, Koronavirüs’ün R0 sayısı 1,4 ile 2,5 arasında gösteriliyor. Ancak hesaplamalarda Mart ayında yapılan güncellemelerle, bu sayı da 2 ile 2,5 arasına çıkartıldı. DSÖ Bülteni’nde 25 Mart’ta Cezayir’in Pastör Enstitüsü’nden Muhammed Hamiduş imzasıyla yayımlanan bilimsel bir makalede, Koronavirüs’ün R0 sayısıyla ilgili altı çalışma yapıldığı ve bu çalışmalarda tespit edilen sayının 1,5 ile 6,49 olduğu ifade edildi. Buna göre, ortalama R0 sayısı da 4,2 düzeyinde bulunuyor.

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca ise, düzenlediği Mart ayındaki basın toplantısında Türkiye’de Koronavirüsün R0 değerini açıkladı. Bunun üzerine, koronavirüs R0 nedir, nasıl hesaplanır şeklinde araştırmalar sıklaştı. Bakan Koca Türkiye’de korona virüsün yayılım hızını gösteren R0 değerinin 0,72 olduğunu söyledi. Koca önceden yaptığı Bilim Kurulu toplantısının ardından yaptığı açıklamada bu oranın 1,56 olduğunu açıklamıştı.